Prawo unijne

RAMOWA DYREKTYWA WODNA

Dyrektywa 2000/60/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23 października 2000 r. ustanawiająca ramy wspólnotowego działania w dziedzinie polityki wodnej, tzw. Ramowa Dyrektywa Wodna (RDW), ma na celu ustalenie ram dla ochrony śródlądowych wód powierzchniowych, wód przejściowych i przybrzeżnych oraz wód podziemnych, które zapobiegają dalszemu pogarszaniu oraz chronią i poprawiają stan ekosystemów wodnych oraz, w odniesieniu do ich potrzeb wodnych, ekosystemów lądowych i terenów podmokłych bezpośrednio uzależnionych od ekosystemów wodnych; promują zrównoważone korzystanie z wód oparte na długoterminowej ochronie dostępnych zasobów wodnych; dążą do zwiększonej ochrony i poprawy środowiska wodnego między innymi poprzez szczególne środki dla stopniowej redukcji zrzutów, emisji i strat substancji priorytetowych oraz zaprzestania lub stopniowego wyeliminowania zrzutów, emisji i strat priorytetowych substancji niebezpiecznych; zapewniają stopniową redukcję zanieczyszczenia wód podziemnych i zapobiegają ich dalszemu zanieczyszczaniu, oraz przyczyniają się do zmniejszenia skutków powodzi i susz.

Ramowa Dyrektywa Wodna określa więc zasady, które mają powstrzymać pogarszanie się stanu wód w Unii Europejskiej i osiągnięcie dobrego stanu europejskich rzek, jezior i wód podziemnych. W szczególności obejmuje to: ochronę wszystkich wód, przywrócenie ekosystemów w tych częściach wód i w ich pobliżu, zmniejszenie poziomu zanieczyszczenia części wód, zapewnienie zrównoważonego wykorzystania wód przez osoby fizyczne i przedsiębiorstwa. Realizacja celów Ramowej Dyrektywy Wodnej przyczyni się do zapewnienia odpowiedniego zaopatrzenia w dobrej jakości wodę powierzchniową i podziemną, które jest niezbędne dla zrównoważonego, i sprawiedliwego korzystania z wód, znacznej redukcji zanieczyszczenia wód podziemnych, ochrony wód terytorialnych i morskich, oraz osiągnięcia celów odpowiednich umów międzynarodowych, w tym mających za zadanie ochronę i zapobieganie zanieczyszczaniu środowiska morskiego, poprzez wspólnotowe działanie celem zaprzestania lub stopniowego wyeliminowania zrzutów, emisji i strat priorytetowych substancji niebezpiecznych, z ostatecznym celem osiągnięcia w środowisku morskim stężeń bliskich wartościom tła dla substancji występujących naturalnie i bliskich zeru dla syntetycznych substancji wytworzonych przez człowieka.

Państwa członkowskie zostały zobowiązane dyrektywą do określenia pojedynczych dorzeczy leżących na obszarze ich terytoriów, wyznaczenia organów do zarządzania tymi dorzeczami zgodne z przepisami UE, przeprowadzenia analizy charakterystyki obszaru dorzecza, w tym dokonania przeglądu wpływu działalności człowieka na środowisko i oceny ekonomicznej korzystania z wód, monitorowania stanu wody w poszczególnych dorzeczach, prowadzenia rejestru obszarów chronionych, opracowania i wdrożenia planów gospodarowania wodami w dorzeczach (podstawowe dokumenty planistyczne RDW), aby zapobiec pogorszeniu jakości wód powierzchniowych, chronienia i ulepszania jakości wód podziemnych oraz zachowania obszarów chronionych, ustalenia programu działań służących realizacji celów dyrektywy, zapewnienia zwrotu kosztów usług wodnych w celu wydajnego wykorzystania zasobów oraz zgodnie z zasadą „zanieczyszczający płaci”, dostarczania informacji publicznych i prowadzenia konsultacji w sprawie planów gospodarowania wodami w dorzeczach.

Ponadto państwa członkowskie zbierają i przechowują informację o rodzajach i wielkościach znacznych oddziaływań antropogenicznych, na które narażone są części wód powierzchniowych w danym obszarze dorzecza, tj. oszacowują i identyfikują znaczące źródła punktowej i rozproszonej emisji zanieczyszczeń, w szczególności substancji z instalacji komunalnych, przemysłowych, rolniczych i innych instalacji oraz działalności, w tym substancji przyczyniających się do eutrofizacji (zwłaszcza azotanów i fosforanów).

Transpozycja przepisów Ramowej Dyrektywy Wodnej do prawodawstwa polskiego nastąpiła przede wszystkim poprzez ustawę z dnia 18 lipca 2001 r. – Prawo wodne wraz z aktami wykonawczymi. Ponadto RDW transponowana była poprzez ustawę z dnia 27 kwietnia 2001 r. – Prawo ochrony środowiska oraz ustawę z dnia 7 czerwca 2001 r. o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzaniu ścieków wraz z aktami wykonawczymi do tych ustaw. Zgodnie z art. 240 ust 2 ustawy Prawo wodne to Krajowy Zarząd Gospodarki Wodnej Państwowe Gospodarstwo Wodne Wody Polskie odpowiedzialny jest m.in. za opracowanie i aktualizację projektów planów gospodarowania wodami na obszarach dorzeczy oraz realizację działań służących zrównoważonemu gospodarowaniu wodami, w tym osiągnięciu celów środowiskowych na obszarach dorzeczy. Tekst Ramowej Dyrektywy Wodnej do pobrania.

DYREKTYWA RAMOWA W SPRAWIE STRATEGII MORSKIEJ

Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2008/56/WE z dnia 17 czerwca 2008 r. ustanawiająca ramy działań Wspólnoty w dziedzinie polityki środowiska morskiego ma na celu ochronę i zachowanie środowiska morskiego, zapobieganie jego degradacji lub gdy jest to wykonalne odtworzenie ekosystemów morskich na obszarach, gdzie uległy one niekorzystnemu oddziaływaniu, oraz zapobieganie i stopniowe eliminowanie zanieczyszczenia środowiska morskiego, aby wykluczyć znaczny wpływ na biologiczną różnorodność morską, ekosystemy morskie, zdrowie ludzkie i zgodne z prawem formy korzystania z morza, albo też znaczne dla nich zagrożenie. Państwa członkowskie podejmują niezbędne działania na rzecz osiągnięcia lub utrzymania dobrego stanu ekologicznego środowiska morskiego najpóźniej do 2020 roku.

W celu ochrony środowiska wód morskich opracowuje się i wdraża strategię morską, na którą składają się poniższe działania:

1. sporządzenie wstępnej oceny stanu środowiska wód morskich;
2. określenie zestawu właściwości typowych dla dobrego stanu środowiska wód morskich;
3. opracowanie zestawu celów środowiskowych i związanych z nimi wskaźników odnoszący się do wód morskich w celu ukierunkowania działań na rzecz osiągnięcia dobrego stanu środowiska w środowisku morskim;
4. określenie i realizowanie programów monitorowania służących prowadzeniu bieżącej oceny stanu środowiska wód morskich;
5. opracowanie i wdrożenie krajowego programu ochrony wód morskich.

Wstępna ocena stanu środowiska wód morskich zawiera m.in. analizę podstawowych cen i właściwości wód morskich i obecnego stanu środowiska wód morskich, obejmującą w szczególności charakterystykę właściwości fizycznych, chemicznych i hydromorfologicznych wód morskich, w tym przestrzenny i czasowy rozkład substancji biogennych (rozpuszczony azot nieorganiczny – DIN, azot ogólny – TN, rozpuszczony fosfor nieorganiczny – DIP, fosfor ogólny – TP, ogólny węgiel organiczny – TOC) . Dodatkowo wśród wskaźników jakości, w oparciu o które określa się dla wód morskich zestaw właściwości typowych dla dobrego stanu środowiska, dyrektywa wyróżnia wskaźnik eutrofizacji (cecha 5), gdzie do minimum ogranicza się eutrofizację wywołaną przez działalność człowieka, a w szczególności jej niekorzystne skutki, takie jak ubytki różnorodności biologicznej, degradację ekosystemu, szkodliwe zakwity glonów i sinic oraz niedobór tlenu w dolnych partiach wód. Transpozycja zapisów Dyrektywy do prawodawstwa polskiego nastąpiła przede wszystkim poprzez ustawę z dnia 4 stycznia 2013 r. o zmianie ustawy – Prawo wodne oraz niektórych innych ustaw.

Zgodnie z ustawą Prawo wodne Wstępną ocenę stanu środowiska wód morskich i jej aktualizację oraz Projekt zestawu właściwości typowych dla dobrego stanu środowiska wód morskich opracowuje właściwy organ Inspekcji Ochrony Środowiska. Natomiast Projekt zestawu celów środowiskowych dla wód morskich oraz Projekt programu ochrony wód morskich opracowuje Państwowe Gospodarstwo Wodne Wody Polskie. Tekst Dyrektywy Ramowej w sprawie Strategii Morskiej do pobrania.

DYREKTYWA AZOTANOWA

Dyrektywa Rady 91/676/EWG z dnia 12 grudnia 1991 r. dotycząca ochrony wód przed zanieczyszczeniami powodowanymi przez azotany pochodzenia rolniczego ma na celu zmniejszenie zanieczyszczenia wody spowodowanego lub wywołanego przez azotany pochodzące ze źródeł rolniczych, oraz zapobieganie dalszemu zanieczyszczeniu. Obliguje ona Państwa członkowskie m. in. do:

• wyznaczenia wód wrażliwych, tj. wód zanieczyszczonych azotanami lub wód, które mogą ulec takiemu zanieczyszczeniu, o ile nie zostaną podjęte odpowiednie działania zapobiegawcze;
• wyznaczenia naturalnych jezior słodkowodnych, innych zbiorników słodkiej wody, ujść rzek, wód przybrzeżnych wód morskich, które są eutroficzne lub są podatne na eutrofizację, o ile nie zostaną podjęte działania zapobiegawcze;
• wyznaczenia stref podatnych (obszarów szczególnie narażonych OSN), tj. obszarów gleby, z których mają miejsce spływy do ww. wód i które przyczyniają się do zanieczyszczenia tych wód;
• ustanowienia dla wyznaczonych OSN programów działań, które mają zapewnić ochronę wód powierzchniowych i podziemnych przed zanieczyszczeniami azotanami;
• opracowania kodeksu dobrych praktyk rolniczych;
• monitorowania stężenia azotanów w wodach powierzchniowych i podziemnych oraz dokonywania oceny stopnia eutrofizacji wód powierzchniowych.

Dyrektywa azotanowa przewiduje dwa sposoby realizacji jej postanowień. Wariant pierwszy polega na wyznaczeniu wód wrażliwych, ustanowieniu OSN oraz sporządzenia dla OSN programów działań. Natomiast wariant drugi realizacji dyrektywy przewiduje ustanowienie i wdrożenie Programu działań na terenie całego kraju, bez konieczności wyznaczania wód wrażliwych i OSN. Transpozycja dyrektywy azotanowej do prawa krajowego nastąpiła przede wszystkim przez ustawę Prawo wodne; ustawę o nawozach i nawożeniu; rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi w sprawie szczegółowego sposobu stosowania nawozów oraz prowadzenia szkoleń z zakresu ich stosowania; rozporządzenie Ministra Środowiska w sprawie kryteriów wyznaczania wód wrażliwych na zanieczyszczenie związkami azotu ze źródeł rolniczych; rozporządzenie Ministra Środowiska w sprawie szczegółowych wymagań, jakim powinny odpowiadać programy działań mające na celu ograniczenie odpływu azotu ze źródeł rolniczych.

W Polsce od 2004 r. realizowany był pierwszy wariant wdrażania postanowień dyrektywy azotanowej. Niestety sposób realizacji przepisów dyrektywy nie spotkał się z aprobatą Komisji Europejskiej, która to ostatecznie 26 czerwca 2013 r. wniosła do Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej skargę o stwierdzenie, że poprzez niewystarczające określenie wód, które mogą być dotknięte zanieczyszczeniami azotanami pochodzenia rolniczego, oraz niedostateczne wyznaczenie stref zagrożenia (OSN), a także poprzez przyjęcie programów działań zawierających środki niezgodne z załącznikami dyrektywy Polska uchybiła zobowiązaniom dyrektywy azotanowej. Trybunał 20 listopada 2014 r. wydał niekorzystny dla Polski wyrok. W związku z tym nastąpiła zmiana podejścia do realizacji dyrektywy azotanowej w Polsce, polegająca na wdrożeniu Programu działań na terenie całego kraju, bez konieczności wyznaczania OSN. Przepisy dające podstawę do wprowadzenia Programu na terenie całego kraju znalazły się w nowej ustawie z dnia 20 lipca 2017 r. – Prawo wodne, w Rozdziale 4 pn. „Ochrona wód przed zanieczyszczeniem azotanami pochodzącymi ze źródeł rolniczych”. Tekst Dyrektywy Azotanowej do pobrania.

DYREKTYWA ŚCIEKOWA

Dyrektywa Rady 91/271/EWG z dnia 21 maja 1991 r. dotycząca oczyszczania ścieków komunalnych ma na celu ochronę środowiska przed niekorzystnymi skutkami odprowadzania ścieków komunalnych oraz ścieków z niektórych sektorów przemysłu. Zgodnie z wymogami dyrektywy Państwa Członkowskie m.in. zapewniają, aby wszystkie aglomeracje wyposażone były w system zbierania ścieków komunalnych, oraz aby ścieki komunalne przed odprowadzeniem były poddane wtórnemu oczyszczania lub innemu równie skutecznemu oczyszczaniu. Dyrektywa definiuje trzy podstawowe metody oczyszczania: pierwotne (zazwyczaj ogranicza się do mechanicznego oczyszczania), wtórne (najczęściej biologiczne) i właściwe (zaawansowane metody usuwania substancji biogennych). Kraje mają za zadanie monitorowanie zrzutów z oczyszczalni ścieków komunalnych, ilości i składu osadów odprowadzanych do wód powierzchniowych, a także wód, do których odprowadzane są ścieki z oczyszczalni ścieków komunalnych i dokonywane zrzuty bezpośrednie, w przypadkach oczekiwanego znaczącego wpływu na stan środowiska.

Dyrektywa zobowiązuje również, aby określone zostały obszary wrażliwe i mniej wrażliwe (tzn. do wrażliwej jednolitej części wód) ze względu na eutrofizację. Polska została uznana za obszar narażony na eutrofizację wywołaną zanieczyszczeniami ze źródeł komunalnych, tzn. azotanami i fosforanami zawartymi w nieoczyszczonych lub niedostateczne oczyszczonych ściekach komunalnych (z miast) oraz bytowych z pojedynczych gospodarstw domowych (z miast i wsi) nieobjętych zbiorczą kanalizacją. W celu zidentyfikowania faktycznych potrzeb w zakresie uporządkowania gospodarki ściekowej oraz uszeregowania ich realizacji w taki sposób, aby wywiązać się ze zobowiązań traktatowych, jeszcze w 2003 r. utworzono Krajowy Program Oczyszczania Ścieków Komunalnych (KPOŚK).

Zgodnie z ustawą Prawo Wodne Krajowy Program Oczyszczania Ścieków Komunalnych, którego integralną część stanowi wykaz aglomeracji oraz wykaz niezbędnych przedsięwzięć w zakresie budowy i modernizacji urządzeń kanalizacyjnych, sporządza i aktualizuje minister właściwy do spraw gospodarki wodnej (obecnie Minister Gospodarki Morskiej i Żeglugi Śródlądowej), a zatwierdza Rada Ministrów. Natomiast sprawozdania z realizacji KPOŚK za rok ubiegły przedkładane są Państwowemu Gospodarstwu Wodnemu Wody Polskie przez gminy nie później niż do 31 stycznia każdego roku. Wody Polskie przedkładają ministrowi właściwemu do spraw gospodarki wodnej corocznie, w terminie do dnia 30 kwietnia, sprawozdanie z realizacji krajowego programu oczyszczania ścieków komunalnych. Aktualizacji Krajowego Programu dokonuje się co najmniej raz na 4 lata. Tekst Dyrektywy Ściekowej do pobrania.